Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η θεωρητική και εμπειρική μελέτη της σχέσης μεταξύ των κοινωνικών ανισοτήτων και της ψυχικής υγείας. Η κοινωνικο-επιδημιολογική έρευνα οργανωμένη γύρω από τις παραδοχές του θετικισμού και της ψυχιατρικής επιστήμης τεκμηριώνει την αντίστροφη σχέση μεταξύ κοινωνικο-οικονομικής θέσης και ψυχικής υγείας: τα άτομα που προέρχονται από ασθενέστερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα αντιμετωπίζουν συχνότερα και για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας. Σε σχετική επισκόπηση από τους Fryers, Melzer & Jenkins (2003) αποτυπώνονται οι ισχυρές συσχετίσεις ανάμεσα στις υλικές δυσχέρειες (χαμηλό εισόδημα και φτωχό επίπεδο ζωής), το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και την ανεργία με αρνητικούς επιδημιολογικούς δείκτες ψυχικής υγείας επικαιροποιώντας προηγούμενες κλασικές ανασκοπήσεις των Dohrenwend & Dohrenwend (1969) και Ortega & Corzine (1990). Πρόκειται για επιδημιολογικά ευρήματα που βασίζονται σε μεγάλης κλίμακας έρευνες του γενικού πληθυσμού και της θεραπευτικής νοσηρότητας εστιάζοντας κυρίως στην εδραίωση έγκυρων και αξιόπιστων ψυχιατρικών διαγνώσεων μέσα από την χορήγηση συνήθως σταθμισμένων κλινικών συνεντεύξεων (PSE, CIS-R). Παρά τις εκλεπτυσμένες τεχνικές ανάλυσης που οι έρευνες αυτού του τύπου εφαρμόζουν, η θεωρητική γνώση που κομίζουν για την κατανόηση της κοινωνικής διαφοροποίησης ως προς το επίπεδο της ψυχικής υγείας είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Τα ερευνητικά αντικείμενα και οι ερευνητικοί στόχοι της παρούσας σπονδυλωτής πρότασης, περιγράφονται ως εξής:

Ερευνητικό αντικείμενο 1 - Κοινωνικό στρες, καθημερινές πρακτικές, πρόσβαση σε πόρους και ψυχική υγεία

Τα αρνητικά γεγονότα ζωής και κυρίως οι μακροχρόνιες αντιξοότητες, όπως υλικές δυσχέρειες και υποβαθμισμένη κατοίκηση, εμφανίζουν άνιση ταξική κατανομή και, μέσω της διαδικασίας του στρες και της ψυχικής καταπόνησης, προκαλούν ανισότητες στην ψυχική υγεία καθώς οι ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες λόγω των αντίξοων συνθηκών και των περιορισμένων πόρων εμφανίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες για εκδήλωση ψυχικών δυσκολιών σε σύγκριση με τις κοινωνικο-οικονομικά προνομιούχες. Ο συνδυασμός υλικών δυσχερειών και δυσμενούς κατοίκησης δημιουργούν αρνητικές περιβαλλοντικές συνθήκες που επιβαρύνουν την ψυχική και κοινωνική ευημερία των ατόμων και των νοικοκυριών.  Πρόκειται για το μοντέλο της κοινωνικής αιτιότητας που πριμοδοτεί την σημασία των παραγόντων της κοινωνικής δομής – υλική υποβάθμιση, ανεργία και φτώχεια- το οποίο έχει λάβει εκτενή εμπειρική υποστήριξη με ευρήματα που καταδεικνύουν τη γενικότερη επιβάρυνση των νοικοκυριών που ανήκουν σε ασθενέστερα κοινωνικά-οικονομικά στρώματα.

Ο έλεγχος της συγκεκριμένης υπόθεσης εστιάζει στην σχέση ανάμεσα σε υλικές δυσχέρειες (χαμηλό έως φτωχό εισόδημα), αρνητικά γεγονότα ζωής (απώλειες), υποβαθμισμένη κατοίκηση  (υλική αποδιοργάνωση και κοινωνική διάρρηξη) και τους πόρους (ατομικές στρατηγικές, δίκτυα -άτυπα και θεσμικά- και συνοχή), στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και τον αντίκτυπο τους στην ψυχική υγεία. Οι διαδικασίες αφορούν στο είδος των κοινωνικών δικτύων και τις μορφές συλλογικής ζωής που σχηματίζονται κάτω από διαφορετικές κοινωνικές και υλικές συνθήκες διαμορφώνοντας διαβαθμισμένα επίπεδα κοινωνικής συνοχής. Πρόκειται για κοινωνικά δίκτυα στα οποία αντανακλώνται ειδικές πρακτικές, παραστάσεις, νόρμες και τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι κατανοούν τον κόσμο. Η πρώτη υπόθεση εργασίας περιγράφει τη διαδοχή συνθηκών, πόρων, δικτύων, συλλογικών παραστάσεων και πρακτικών ως μια από τις διαδρομές μέσα από την οποία μπορούμε να βελτιώσουμε την θεωρητική μας κατανόηση για τις κοινωνικές ανισότητες στην εκδήλωση ψυχικών δυσκολιών.

Ερευνητικό αντικείμενο 2 - Κοινωνικό στρες, έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και ψυχική καταπόνηση

Θα μελετήσουμε μητέρες που φροντίζουν παιδιά με διάγνωση στο φάσμα του αυτισμού οι οποίες προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά υπόβαθρα ώστε να εξετάσουμε κατά πόσο η διαφοροποιημένη πρόσβαση σε πόρους –κοινωνικά δίκτυα, υποστήριξη, υπηρεσίες- παίζουν ρόλο στο επίπεδο της ψυχικής τους υγείας. Επίσης, η μελέτη ενδιαφέρεται να αναδείξει τη φωνή των νέων που έχουν διάγνωση στο φάσμα του αυτισμού ώστε να διερευνηθούν οι παράγοντες εκείνοι που σχετίζονται με την αυτό-εκπροσώπηση και την συλλογική οργάνωση.

Ερευνητικό αντικείμενο 3 - Θεραπευτικά δρομολόγια, κοινωνικά υποκείμενα και ιδεολογίες επαγγελματιών

Η Curtis (2004) εισάγει τον όρο θεραπευτικό τοπίο ως μια εννοιολογική διάκριση της γεωγραφίας της υγείας για να αναφερθεί στις 'πρακτικές αντιμετώπισης και ίασης των ασθενειών, τις σχέσεις που αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια τους καθώς και τα μέρη όπου αυτές λαμβάνουν χώρα' (ανφ στο Οικονόμου, σελ. 147). Η συγκεκριμένη υπόθεση οργανώνεται γύρω από τη διερεύνηση και την ανάλυση των βιωμένων εμπειριών του ψυχικού πόνου και της οδύνης καθώς και την κοινωνική τους διαφοροποίηση ώστε να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα κοινωνικά υποκείμενα σημασιοδοτούν, αποδίδουν νοήματα και συγκροτούν βιογραφικές αφηγήσεις. Θέτοντας στο επίκεντρο τις υποκειμενικές εμπειρίες του ψυχικού πόνου και τις προσωπικές αντιδράσεις στις εμπειρίες που χαρακτηρίζονται ως 'συμπτώματα' και την κοινωνική διαφοροποίηση αυτών (των ερμηνειών) απομακρυνόμαστε από τη μελέτη της απόδοσης ετικέτας (labeling) σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της θέσης του ίδιου του υποκειμένου μέσα στην ψυχική εμπειρία. Στα θεραπευτικά τοπία κατεξοχήν διασταυρώνονται πολιτισμικές εικόνες και νοήματα, ευρύτερες αναπαραστάσεις για την παρουσίαση του εαυτού και την ταυτότητα, θεραπευτικές προσδοκίες, υποκειμενικές και συλλογικές στρατηγικές, σχέσεις ισχύος και κοινωνικού ελέγχου.  Το πώς οι προσωπικές ερμηνείες και οι αποδόσεις των ιδιάζουσων ψυχικών εμπειριών διαπλέκονται με κοινούς κοινωνικο-πολιτισμικούς κώδικες θεωρούμε πως είναι το κλειδί για να ανοίξουμε την πόρτα της οντολογίας της 'ψυχικής ασθένειας' αλλά και η γέφυρα που θα συνδέσει την προσωπική εμπειρία και την ταυτότητα με την συλλογική δράση.

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα:

Η θεωρητική και εμπειρική μελέτη της σχέσης κοινωνικής τάξης και ψυχικής υγείας είναι κρίσιμης σημασίας γιατί οι κοινωνικές ανισότητες ολοένα και αυξάνονται και επίσης, γιατί η έρευνα στο σχετικό πεδίο είναι ιδιαίτερα περιορισμένη ενώ η γνώση που θα κομίσουμε μπορεί να καθοδηγήσει τον σχεδιασμό πολιτικών για τη δημόσια υγεία προάγοντας τα δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων, την συνηγορία και την εκπροσώπηση τους και γενικότερα την ποιότητα της δημοκρατίας στη βάση των αρχών για κοινωνική δικαιοσύνη.

Το έργο περιλαμβάνει τις παρακάτω πέντε ενότητες εργασιών:

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 (ΕΕ1): Βιβλιογραφική ανασκόπηση

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 (ΕΕ2): Μεθοδολογικός Σχεδιασμός

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 (ΕΕ3): Συλλογή Δεδομένων

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 (ΕΕ4): Ανάλυση Δεδομένων

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 (ΕΕ5): Διάχυση αποτελεσμάτων